Pisanie esejów. Jak to robić?

Słowo „essai” oznacza po francusku „próbę”. Od tego właśnie francuskiego słowa wywodzi się nazwa gatunku – czyli pisanie eseju to pewna próba, próba pozbierania myśli, przemyśleń.

Esej jest szczególną formą literacką, która nie koncentruje się na obiektywnych badaniach dążących do potwierdzenia czy odrzucenia konkretnie zarysowanej hipotezy, ale prezentuje on punkt widzenia autora pracy. Badacze mają jednak stale problemy z precyzyjnym określeniem tego, czym jest esej, ponieważ nie można dokładnie scharakteryzować jego tematyki, kształtu, stylistyki.

Aby napisać dobry esej, należy:

  1. Zrozumieć temat i cel eseju. Pomyśl o tym, co chcesz osiągnąć pisząc esej i do jakiej grupy odbiorców jest skierowany.
  2. Zgromadzić materiały. Przeprowadź badania i znajdź informacje, które pomogą Ci wypowiedzieć się na temat eseju.
  3. Przygotuj plan. Zorganizuj swoje myśli i ustal, jakie argumenty chcesz przedstawić. Możesz użyć mapy myśli lub listy punktów, aby to zrobić.
  4. Napisz wstęp. W wstępie należy zawrzeć krótkie wprowadzenie do tematu i wyjaśnić, o czym będzie esej. Możesz też zasygnalizować swoje stanowisko wobec tematu.
  5. Napisz rozwinięcie. W rozwinięciu należy przedstawić argumenty i dowody, które popierają twoje stanowisko. Możesz też przedstawić inne opinie i odnieść się do nich.
  6. Napisz zakończenie. W zakończeniu należy podsumować główne punkty eseju i wyjaśnić, dlaczego twoje stanowisko jest ważne. Możesz też zaproponować rozwiązanie problemu lub zadawać pytania, które pozostawiasz czytelnikowi do rozważenia.
  7. Zweryfikuj swój esej. Upewnij się, że esej jest zgodny z założeniami, ma spójną strukturę i jest poprawnie napisany pod względem stylistycznym i gramatycznym. Możesz też poprosić kogoś o sprawdzenie eseju przed oddaniem.

Najczęściej pisanie esejów dotyczy problemów społecznych, filozoficznych, artystycznych, także esej może mieć formę manifestu politycznego czy krytyki literackiej.

Wśród najważniejszych cech esejów znajdują się przede wszystkim:

  • subiektywizm jego autora, który wygłasza swoje przekonania,

  • refleksyjność, ponieważ esej jest zapisem toku przemyśleń autora dotyczących konkretnego problemu, przy czym nie stara się on przekonać do niego czytelników, ale jedynie prezentuje swój punkt widzenia,

  • niesystematyczność, ponieważ w eseju nie ma określonych chronologicznych, tematycznych czy hierarchicznych ram dla przedstawianych argumentów,

  • niewyczerpanie tematu przez autora, który dokonuje selekcji tylko tych, które go interesują,

  • intertekstualność, czyli stosowanie różnych odniesień, aforyzmów wplatanych w treść,

  • dygresyjność, ponieważ autor eseju może przerywać swój tok rozumowania i przechodzić do innych tematów.

Nie bez przyczyny pisanie esejów dla wielu osób jest problemem, chociażby ze względu na same problemy związane z określeniem charakteru tego gatunku. W związku z tym przygotowywanie takich dzieł jest też często zlecane osobom bardziej w tym doświadczonym – takie usługi oferują między innymi firmy, które zajmują się pisaniem prac magisterskich.

Problemy badawcze i hipotezy

Zacznijmy może od tego, że o ile w każdej pracy dyplomowej taki podrozdział powinien być, to starajmy się, aby był on jak najkrótszy. Teorię, cytowanie definicji, czy wyjaśnianie pojęć ograniczmy do minimum. Teoretycznie warto byłoby dać definicję tego co to jest hipoteza, warto byłoby wyjaśnić czym jest problem badawczy i jak wzajemnie te rzeczy są ze sobą powiązane, ale na sto procent program antyplagiatowy zaznaczy nam to jako plagiat.

Jakkolwiek byśmy się nie gimnastykowali z użyciem synonimów, zmienianiem szyku wyrazów, pisaniem własnymi słowami, to na pewno ta część pracy będzie przez algorytmy uznana za plagiat. Inaczej być nie może, bo przed wami to samo w swoich pracach umieszczały już setki tysięcy innych studentów. Przyjmijcie to na klatę i definicjom zostawcie pół strony, a resztę poświęćcie własnym problemom badawczym i własnym hipotezom.

Z tego też powodu nie będziemy tutaj przytaczać definicji – Google podobnie, jak programy antyplagiatowe nie lubi powtórzeń, gorzej ocenia strony, na których treść jest mało unikalna. Definicje znajdziecie w wielu podręcznikach poświęconych badaniom naukowym (np. „Metody i techniki badań pedagogicznych” Mieczysława Łobockiego czy „Badania społeczne w praktyce” Earla Babbiego) i poradnikach poświęconym pisaniu prac dyplomowych.

Nasze porady mają bardziej charakter praktyczny, dzielimy się naszym doświadczeniem, a nie powtarzamy to samo, co przed nami napisano już setki razy.

Na pewno (naszym, oczywiście, zdaniem) problemy badawcze i hipotezy powinno umieścić się w jednym podrozdziale. Są to zagadnienia ściśle ze sobą powiązane i umieszczanie ich osobno nie jest najszczęśliwszym zabiegiem – wprowadza zamieszanie i może świadczyć o tym, że student nie do końca rozumie o co chodzi. A nawet nierzadko zdarza się, że jeden podrozdział jest zatytułowany „Problemy badawcze” a drugi „Hipotezy, zmienne i wskaźniki”. To błąd.

Problemy badawcze sygnalizują to, co nas będzie interesować. Z nich będą wynikać hipotezy. Do każdego problemu badawczego trzeba ułożyć przynajmniej jedną hipotezę – można więcej, ale nie można zostawić żadnego problemu badawczego bez hipotez. Najczęściej jednak jest tak, że liczba hipotez badawczych odpowiada liczbie problemów.

Przykładowe problemy badawcze mogą brzmieć na przykład tak:

  1. Czy system motywacyjny stosowany w zakładzie pracy jest skuteczny, motywuje do pracy?
  2. Jaki element niematerialnego wynagradzania stanowi najważniejszy element motywowania w pracy?
  3. Jakie działania powinny zostać podjęte, by za pomocą motywacji pozapłacowej spowodować zwiększenie chęci do pracy?

A odpowiadające im hipotezy tak:

  1. System motywacyjny stosowany w zakładzie pracy nie jest skuteczny, gdyż nie motywuje do pracy w wystarczający sposób.
  2. Największą siłę motywacyj­nego pozapłacowego oddziaływania mają takie elementy, jak docenienie pracownika oraz współzawodnictwo.
  3. Aby za pomocą motywacji pozapłacowej spowodować zwiększenie chęci do pracy powinny zostać podjęte działania takie jak zwrócenie większej uwagi na rozwój pracowników.

Jak tworzyć przypisy w pracy dyplomowej?

Jak tworzyć przypisy tradycyjne?

Mimo, że przypisy harwardzkie swego czasu zyskiwały coraz większą popularność, to jednak najczęściej stosowanym rodzajem odwołań bibliograficznych w pracach dyplomowych pozostały przypisy tradycyjne. Ich zadanie jest identyczne jak w przypadku przypisów harwardzkich. Zasadnicze różnice pojawiają się natomiast w ich formie oraz w sposobie wstawiania, który jest nieco bardziej wymagający. Tradycyjny system przypisów przewiduje umieszczanie odwołań bibliograficznych u dołu strony. Warto w tym miejscu podkreślić, że w niektórych wypadkach mogą one znajdować się również na końcu danego rozdziału lub całego tekstu.

Omawiany rodzaj przypisów jest zwykle łączony z tekstem przy pomocy odnośników cyfrowych wykorzystujących kolejne cyfry arabskie. Oznacza to, że musimy umieścić tą samą cyfrę zarówno w tekście (na końcu myśli zaczerpniętej z określonej publikacji), jak i na dole strony, tuż przy odpowiednim przypisie bibliograficznym. Aby zaoszczędzić sobie czasu, do wstawiania takich przypisów możemy korzystać ze skrótu klawiszowego Alt + J. Bardziej szczegółowe zasady stosowania tego systemu przypisów będzie łatwiej wyjaśnić w oparciu o konkretne przykłady.

Przedstawiają się one następująco:

Pierwsza myśl lub pierwszy cytat zaczerpnięty z danego dzieła powinien zawierać kompletną informację bibliograficzną (a więc nazwisko autora, tytuł oraz miejsce i rok wydania publikacji). 

Jeśli zatem piszemy:

Ocena sytuacji zawodowej kobiet zamężnych zależy także od czynników takich, jak specyfika wykonywanej pracy oraz poziom wykształcenia lub zamieszczamy cytat:

„(…) ocena pozostaje w wyraźnym związku z takimi czynnikami jak poziom wykształcenia, charakter wykonywanej pracy a przede wszystkim wewnętrzne  przeświadczenie o należnym miejscu kobiety w rodzinie i społeczeństwie”

to pierwszy przypis na dole strony będzie miał taką postać:

[1] F. Adamski, Rodzina nowego miasta: kierunki przemian w strukturze społeczno – moralnej rodziny nowohuckiej, Ośrodek Dokumentacji i Studiów Społecznych, Warszawa 1970, s. 61.

Jeżeli powołujemy się na publikację, której pełny opis bibliograficzny został już podany na innej stronie (a więc powołujemy się na nią kolejny raz) nie trzeba ponownie umieszczać całej informacji bibliograficznej. Wystarczy jedynie podać nazwisko autora, pierwsze słowa tytułu, skrót „op. cit.” (łac. opus citatum) lub w wersji polskiej „dz. cyt.” (dzieło cytowane) i numer strony, na której znajduje się zaczerpnięta rzez nas myśl. Wówczas nasz przypis będzie wyglądał następująco:

[1] F. Adamski, Rodzina nowego miasta…, op. cit., s. 61.

Warto w tym miejscu zaznaczyć, że niektórzy promotorzy w takiej sytuacji życzą sobie umieszczanie skrótu „op. cit.” z pominięciem pierwszych słów tytułu książki (F. Adamski, op. cit., s. 38) lub podawanie tylko początku tytułu bez skrótu „op. cit.”  (F. Adamski, Rodzina…, s. 38).

Jeżeli po raz kolejny powołujemy się na dane dzieło na tej samej stronie naszej pracy (a więc przypis do tego dzieła został już umieszczony w formie pełnego opisu lub w formie skróconej), to przypis drugiego odwołania będzie zawierał łacińskie słowo „Ibidem” lub polskie słowo „Tamże” oraz numer strony.

Na przykład:

[1] F. Adamski, Rodzina nowego miasta: kierunki przemian w strukturze społeczno-moralnej rodziny nowohuckiej, Ośrodek Dokumentacji i Studiów Społecznych, Warszawa 1970, s. 61.

[2] Ibidem, s. 39-40.

lub:

[1] F. Adamski, Rodzina nowego miasta…, op. cit., s. 61.

[2] Ibidem, s. 62.

Stosując przypisy tradycyjne powinniśmy pamiętać, aby w całej pracy umieszczać skróty warto także w jednym języku. Musimy więc zdecydować się na język polski lub na język łaciński.

Podobnie jak przypadku przypisów harwardzkich, do tradycyjnego systemu odwołań również należy dopasować bibliografię. W tym wypadku sprawa jest jednak całkiem prosta. Jedyną różnicą między bibliografią do przypisów harwardzkich i bibliografią do przypisów tradycyjnych jest miejsce daty wydania danego dzieła. W bibliografii tworzonej do systemu przypisów tradycyjnych powinna się ona bowiem znajdować na samym końcu informacji bibliograficznej. Tym samym opis bibliograficzny wygląda bardzo podobnie do pierwszego przypisu do danej publikacji.

Oto przykłady:

Adamski F., Rodzina nowego miasta: kierunki przemian w strukturze społeczno -moralnej rodziny nowohuckiej, Ośrodek Dokumentacji i Studiów Społecznych, Warszawa 1970.

Molo B., Podstawowe pojęcia i kategorie międzynarodowych stosunków politycznych, [w:] Cziomer E. (red.), „Międzynarodowe stosunki polityczne”, Krakowska Szkoła Wyższa, Kraków 2008.

Nie ulega najmniejszej wątpliwości fakt, iż stosowanie tradycyjnego sytemu przypisów w pracach dyplomowych jest troszkę bardziej skomplikowane niż korzystanie z przypisów harwardzkich. Nie należy  się jednak zniechęcać. W tym wypadku sprawdza się bowiem stare powiedzenie, że trening czyni mistrza – po napisaniu kilku stron tekstu z pewnością „załapiemy” mechanizm sterujący wstawianiem tego rodzaju odwołań i będziemy je umieszczać niemal automatycznie.

Skróty w pracy magisterskiej

O to też często pytają Google studenci. Zacznijmy od tego, co ich wtedy najbardziej interesuje, czyli od wykazu skrótów w pracach magisterskich.

Co w tym wykazie umieszczamy i gdzie ten wykaz umieszczamy w pracy?

Wykaz skrótów najlepiej umieścić na początku pracy – zaraz po spisie treści. Takie umiejscowienie wynika z przydatności w tym miejscu. Czytelnik zaczynając lekturę pracy będzie wiedział, że w pracy są stosowane skróty, będzie mógł się z nimi zapoznać i tekst zwyczajnie będzie mu się lepiej czytać. Gdybyśmy umieścili wykaz skrótów na końcu pracy (co czasami się zdarza), to mogłoby się okazać, że czytelnik dowie się o nim już po zakończeniu lektury. Byłoby szkoda – umiejscowienie Wykazu skrótu na końcu pracy jest zwyczajnie nielogiczne.

Oczywiście, nie zawsze trzeba umieszczać w pracy wykaz skrótów. Jeśli używamy tylko skrótów powszechnie znanych, typu „por.”, „op. cit.”, to absolutnie nie ma takiej potrzeby – to nawet by źle wyglądało. Wykaz skrótów ma sens, gdy wykorzystujemy w pracy skróty, które sami stworzyliśmy, albo są one rzadko używane lub wieloznaczne.

To może kilka przykładów:

AAN – Archiwum Akt Nowych w Warszawie

LKP – Liga Kobiet Polskich

MFW – Międzynarodowy Fundusz Walutowy

M.P. – Monitor Polski

NSA – Naczelny Sąd Administracyjny

OS  – Okrągły Stół

PSB – Polski Słownik Biograficzny

UKE – Urząd Komunikacji Elektronicznej

USC – Urząd Stanu Cywilnego

WLAN – Wireless Local Area Network – bezprzewodowa sieć lokalna

Tytułujemy tę listę „Wykaz skrótów” i gotowe.

I co ważne – jeśli już robimy Wykaz skrótów, to wtedy umieszczamy w nim prawie wszystkie skróty wykorzystane w pracy, również te powszechnie znane i używane, typu „Dz.U.  – Dziennik Ustaw”, czyli nawet te, których wyjaśnienie moglibyśmy sobie darować i nie tworzyć Wykazu skrótów. Są jednak wyjątki, nie należy umieszczać w wykazie skrótów typu „m. in. – między innymi”, czy „br. – bieżącego roku”. Przyjmuje się, że nie wyjaśniamy znaczenia następujących skrótów: bm., cm, m (i generalnie, jednostek miar, np. też hPa, godz., r., km/h), dr, dra, , hab.,  i nast., itd., itp., jn., jw., m. in., np., ok., prof., pt.,  s., tj., tzn., ub. m., ub. r.

Wykaz skrótów ma sens, jeśli w naszej pracy dyplomowej są one używane często, gdy wielokrotnie używamy tych samych skrótów i jest ich dużo (w niektórych poradnikach piszą, że więcej niż 10). Gdy raz, czy dwa użyjemy jakiegoś skrótu, to lepiej będzie, jak wyjaśnimy jego znaczenie w przypisie, albo w ogóle wpiszemy pełną nazwę (a ewentualnie zaraz po niej w nawiasie skrót).

Numeracja

Stronę z Wykazem skrótów numerujemy, jednak numer możemy na tej stronie pozostawić niewidoczny. Możemy też pozostawić, jako widoczny.

Niektóre poradniki zalecają, aby numer był niewidoczny – aby potraktować tę stronę podobnie jak stronę ze spisem, czyli ma ona numer, ale jest on niewidoczny, jest ta strona liczona, ale nie widać na niej numeru. Nam wydaje się to niepotrzebną komplikacją. Raz, że nie wszyscy wiedzą, jak to w Wordzie zrobić – jak zrobić, aby inna strona niż pierwsza nie miała widocznego numeru (to zabawa z sekcjami), a dwa – po co? Względy estetyczne nie powinny górować nad praktycznymi. Lepiej, żeby był ten numer i nie było wątpliwości, że to jest właśnie ten Wykaz, który jest w spisie treści, a nie jakiś inny, albo żeby nie trzeba było przewracać kolejnej strony, żeby upewnić się, że to właśnie jest ta strona (na przykład) druga, gdy chce się to np. podać w przypisie.

Przy okazji

I przy okazji, taka rada praktyczna z własnego doświadczenia jako studenta – jak nie wiesz, co jak ma wyglądać, to bierz pierwszą lepszą książkę naukową i naśladuj. Prace dyplomowe są konstruowane na podobnych zasadach jak opracowania naukowe. Oczywiście, w dobie Internetu możesz również zajrzeć do jakiejś dobrej pracy magisterskiej, czy licencjackiej aby się na niej wzorować. Gdy jednak nie będzie w niej tego, co Cię interesuje, to z powodzeniem możesz naśladować autora innej pracy naukowej.

Wykaz symboli

Jeśli w pracy używamy różnych symboli, to także możemy zrobić ich wykaz. Umieszczamy go zaraz po Wykazie skrótów, a jeśli w pracy nie ma Wykazu skrótów, to zaraz po Spisie treści.

Wyjaśnienie

Ta porada była o Wykazie skrótów w pracy dyplomowej. Zatytułowaliśmy ją jednak „Skróty w pracy magisterskiej”, gdyż z naszych statystyk wynika, że tego najczęściej szukali studenci odwiedzający naszą stronę. Wpisywali w Google też inne wyrażenia, jak „wykaz skrótów praca magisterska”, „wykaz skrótów w pracy magisterskiej”, „jak zrobić wykaz skrótów w pracy magisterskiej”, „wykaz skrótów w pracy licencjackiej” i „wykaz skrótów w pracy magisterskiej przykład”.  „Skróty w pracy magisterskiej” jednak rządziły.

Jak rozplanować pisanie pracy?

Jeśli mamy do napisania pracę magisterską, to pewne doświadczenia w pisaniu pracy naukowej już mamy, zdobyliśmy je pisząc pracę licencjacką. Wiemy już czego unikać, jakich błędów nie popełniać i pisać pracę powinno być łatwiej. Powinno, ale nie musi – dużo zależy od promotora – jeśli promotorem jest ta sama osoba, to prawie na pewno będzie łatwiej, jednak jeśli nie, to może być trudniej. Nowy promotor może mieć inne wymagania, inne przyzwyczajenia i może okazać się, że to co robiliśmy przy według promotora dobrze wcześniej – teraz może wytykane jako błąd. Może okazać się stekiem bzdur, czy chaotycznych faktów, a nowy promotor uświadomi nam podczas konsultacji, że to co stworzyliśmy jest czystą fantastyką.

Konsultacje przy pisaniu będą z pewnością jednym z najważniejszych etapów tworzenia, mimo wszystko to my sami powinniśmy wiedzieć, że za pisanie kilkudziesięciostronicowego dzieła nie powinno się zabierać bez jakiegokolwiek planu działania. Obszerna praca to nie efekt jaki chcemy uzyskać, jeśli na nią będą się składać wyłącznie cytaty i liczne niedokończone lub chaotyczne wątki. Na plan pracy powinien składać się przede wszystkim spis rozdziałów jakie chcemy zawrzeć w pracy. Nim jednak przejdziemy do formułowania tytułów rozdziałów wraz z promotorem powinniśmy zawęzić temat i sprawdzić jakie kwestie warto jest omówić, a które należy w zupełności pominąć. Prawidłowo sformułowany temat sprawi, że nasza praca naukowa stanie się składnym i wiarygodnym dziełem. Przed zatwierdzeniem tematu powinniśmy także sprawdzić, czy biblioteka jest zaopatrzona w potrzebne nam publikacje, tak by już po zatwierdzeniu nie mieć kłopotu z brakiem odpowiednich pozycji. Rozplanowanie pracy magisterskiej to z początku stworzenie planu działania.

Mało który ze studentów pisze po kolei każdy rozdział, dlatego warto jest już na początku ustalić co będzie stanowiło treść każdego rozdziału. Przed samym rozpoczęciem pisania pracy powinniśmy przejrzeć wszystkie dostępne pozycje biblioteczne i dzięki tym pomocom naukowym stworzyć fiszki, na których w skrócie będziemy streszczać sobie potrzebne fragmenty (oczywiście, możemy to robić w komputerze, a nie na papierze). To na pewno oszczędzi nam czas i trud kilkukrotnego wertowania wielkich tomów. Fiszki to pomysł stary jak świat, ale za każdym razem doskonale się sprawdzający. Poza tymi wskazówkami warto jest sprawić, by tytuły rozdziałów i podrozdziałów nie był zbyt tajemnicze, tak by każdy czytający mógł domyślić się co będzie treścią każdego z nich.

Praca magisterska powinna być przede wszystkim jasna i zrozumiała. Mimo, że tajemnicze tytuły wydają się ciekawe to jednak dla pracy naukowej nie są one wskazane. Podczas organizowania sobie kolejnych rozdziałów warto jest także określić liczbę stron którą chcemy poświęcić na poruszenie kolejnych tematów. Jest to szczególnie ważne w sytuacji kiedy nasz temat omawia kilka wątków, a efektem naszych starań może okazać się zbyt obszerna praca. Należy również przygotowywać pracę opisując jak najwięcej własnymi słowami, tak by uniknąć plagiatu w pracy. Samo pisanie warto także podzielić na prace badawcze i edytorskie, do prac badawczych będzie należało naukowe ujęcie samego tematu i rozwinięcie wszystkich hipotez i wniosków. Do prac edytorskich będzie należało przede wszystkim nadanie pracy odpowiedniego wyglądu. W tym celu trzeba przede wszystkim wyrównać odpowiednio tekst, dobrać odpowiednią interlinię, stworzyć akapity, poprawić przypisy, zaznaczyć cytaty, stworzyć bibliografię, a także aneks.

Każda taka praca wymaga czasu i skupienia, ponieważ nasza praca dyplomowa nie jest skierowana do szuflady. Dobrze rozplanowana praca jest gwarancją pewnego sukcesu.

Pisanie pracy magisterskiej wymaga dużej dyscypliny i planowania. Poniżej kilka kroków, które mogą pomóc w rozplanowaniu pracy:

  1. Znajdź temat. Upewnij się, że temat jest interesujący i możliwy do zrealizowania w ramach pracy magisterskiej.
  2. Zgłoś temat do opiekuna pracy. Upewnij się, że twój promotor jest zadowolony z tematu i ma czas, aby Cię wesprzeć w pracy.
  3. Przygotuj plan pracy. Zorganizuj swoje myśli i ustal, jakie kroki musisz podjąć, aby zrealizować swoją pracę. Możesz użyć mapy myśli lub listy punktów, aby to zrobić.
  4. Przeprowadź badania. Znajdź odpowiednie źródła i przeprowadź wymagane badania.
  5. Skoncentruj się na jednym rozdziale naraz i upewnij się, że każdy rozdział jest spójny i zawiera wszystkie niezbędne informacje.
  6. Zweryfikuj swoją pracę. Upewnij się, że praca jest zgodna z założeniami, ma spójną strukturę i jest poprawnie napisana pod względem stylistycznym i gramatycznym. Możesz też poprosić kogoś o sprawdzenie pracy przed oddaniem promotorowi.
  7. Przygotuj się do obrony. Przejrzyj swoją pracę i przygotuj się do odpowiedzi na pytania zadawane podczas obrony.

Pamiętaj, że pisanie pracy magisterskiej to proces, który wymaga czasu i cierpliwości. Ważne jest, aby podejść do niego systematycznie i skupić się na jednym kroku naraz.

Przygotowanie bibliografii

Bibliografia to spis wszystkich książek, artykułów, opracowań, z których korzystaliśmy podczas pisania pracy dyplomowej. Dobrze przygotowana bibliografia to prawdziwa skarbnica wiedzy.

Bibliografia to swoisty wykaz publikacji, które pomogły nam w pisaniu, ale i też poszerzyły i ugruntowały naszą wiedzę z danej dziedziny. Dlatego tak ważne jest dobre opracowanie bibliografii, która jest kluczem do sukcesu na egzaminie dyplomowym. Pytanie o przeczytane książki i zebrany materiał pada zawsze na egzaminie. W takiej sytuacja jest obowiązkowo wymagana od nas znajomość nie tylko podstawowych zagadnień, ale także znajomość literatury przedmiotu z dziedziny, z której piszemy pracę.

Bibliografię najlepiej przygotować po selekcji materiału i po napisaniu pracy – wtedy łatwiej określić, jakie publikacje już mamy i czy brakuje nam jeszcze czegoś. Bardzo często się zdarza, że po napisaniu pracy stwierdzamy, że do naszej bibliografii przydałyby się jeszcze jakieś inne publikacje, których nie przeczytaliśmy, a mogłyby one w pewien sposób uzupełnić i rozszerzyć naszą pracę o ciekawe zagadnienia. Nic straconego, gdyż i dla nich jest miejsce w bibliografii, ale o tym poniżej.

Ale zacznijmy od początku – bibliografia to kompletny spis wszystkich publikacji wykorzystanych w pracy pisemnej – także w wersji elektronicznej jak np. strony www oraz w wersji audiowizualnej (najczęściej materiał audio-video zamieszcza się na płycie CD lub DVD jako załącznik do pracy, który także trzeba opisać w bibliografii). Zasady opisu bibliograficznego nie są trudne, podstawowa zasada to trzymanie się raz obranych reguł – gdy wybieramy dany rodzaj opisu bibliograficznego, to musimy być konsekwentni w jego stosowaniu w całej naszej bibliografii, ale także w przypisach. Informacje o dokładnym opisie bibliograficznym można znaleźć na stronach bibliotek, a także w słowniku języka polskiego.

Ważne jest także to by podzielić bibliografię na podmiotową i przedmiotową (zwłaszcza gdy piszemy pracę z nauk humanistycznych, a w szczególności z literatury). W skrócie oznacza to podział na książki danego autora i książki na temat twórczości tegoż autora (czyli wszelakie recenzje, opracowania, eseje napisane przez innych badaczy). Taki podział bardzo ułatwia przeglądanie bibliografii, sprawia, że jest ona bardziej przejrzysta i jasno zaznacza, jakie książki są tematycznie związane z pracą, a jakie są dziełami danego autora.

Bibliografię należy sporządzić w porządku alfabetycznym, a nie w kolejności występowania cytowanych dzieł w pracy! Należy pamiętać, że w bibliografii nazwisko autora danej publikacji umieszcza się na początku, a za nim inicjał imienia. Dalej pełny tytuł, wydawnictwo, miasto i rok wydania (czasami nazwa wydawnictwa nie jest wymagana – wszystko zależy od obranego sposobu przygotowywania opisu bibliograficznego).

Jedną z opcji przygotowania bibliografii przedmiotowej jest jej podział na poszczególne rozdziały pisanej pracy – tak napisany spis literatury jest przydatny, gdy mamy dużo materiału i umieszczenie go w jednym spisie może spowodować chaos informacyjny. W tym przypadku sprawdza się właśnie wyżej wymieniony podział.

Jak już było wcześniej wspomniane, w bibliografii można umieścić lektury, których się nie cytowało, ale przeczytało i wywarły na nas wpływ w procesie pisania pracy – warto zaznaczyć, że te pozycje są uzupełnieniem naszej pracy. Zasady tworzenia tej bibliografii są takie same, jak w przypadku tworzenia bibliografii podmiotowej i przedmiotowej, z tą różnicą, ze oznaczamy ją tytułem „bibliografia uzupełniająca”.

Pamiętaj – dobrze przygotowana bibliografia to połowa sukcesu, ale nic nie zastąpi uczciwego przeczytania wymienionych w pracy publikacji.

Pisanie wstępu i zakończenia

Wstęp i zakończenie pracy to dwa ważne elementy, które ją spajają. To swego rodzaju klamra, która łączy wszystkie części pracy i nadaje im sens.

Wśród przyszłych magistrów krąży taka zasada, że wstęp i zakończenie pisze się po napisaniu całej pracy – i jest to prawda, bo mając ogląd na całą pracę łatwiej jest napisać podsumowanie. Ta metoda jest dość powszechnie stosowana i jeżeli chodzi o pisanie prac to sprawdza się całkiem dobrze.

Od czego zacząć? Nieważne czy masz już napisaną pracę czy nie, zastanów się, jaki jest cel tej pracy. Co ona ma pokazać, co udowodnić, opisać? Jaki jest jej temat, jaka dziedzina. Wstęp jest szczególnie istotny, gdyż to on robi tzw. pierwsze wrażenie – dobrze napisany wstęp zapowiada ciekawą i dobrze napisaną pracę. Źle napisany wstęp może zniechęcić do dalszego czytania, a tego nie chce żaden student idący na obronę pracy magisterskiej. Część osób czyta tylko wstęp – jeśli jest dobrze napisany, to może zerkną dalej – jeśli źle, to mała na to szansa.

Przed napisaniem czegokolwiek warto przygotować sobie plan pracy – rozpisać wszystko na etapy, przygotować materiał, a przede wszystkim mieć wizję tej pracy. Należy zwrócić uwagę, że to, co napiszesz we wstępie, musi mieć odzwierciedlenie w następnych rozdziałach. Niedopuszczalne jest opisanie zagadnień, które w ogóle nie pojawią się w pracy – je można opisać w zakończeniu, jako uzupełnienie tematu naszej pracy. We wstępie pracy magisterskiej czy licencjackiej należy scharakteryzować dokładnie temat, uściślić go, jeśli tego wymaga, opisać cel i zakres pracy.

Warto też pokrótce przedstawić zastosowaną metodologię i uzasadnić jej wybór. Tak samo jak narzędzia badawcze (np. ankiety, sondy, badania fokusowe, itp.). Bardzo często obrana metodologia warunkuje zakres tematyczny naszej pracy – nie wszystkie metody pasują do danego zagadnienia. Zawartość pracy należy przedstawić w skróconej formie – bez rozpisywania się, bez szczegółów, bez zbędnych opisów. Na to jest miejsce w kolejnych rozdziałach. Pamiętaj, że wstęp ma być krótki – kilka stron. Dokładne opisywanie problemów badawczych należy zostawić na później. We wstępie można też przedstawić tezy/hipotezy, które się bada i sprawdza ich trafność.

Wstęp pracy magisterskiej powinien zawierać następujące elementy (w zależności od tematyki pracy nie wszystkie one będą obowiązkowa):

  1. Cel pracy: wyjaśnienie, dlaczego praca została napisana i co chce osiągnąć jej autor.
  2. Zakres pracy: informacja o tym, jakie zagadnienia zostaną poruszone w pracy i jaki jest jej obszar badawczy.
  3. Strukturę pracy: krótki opis tego, jak praca jest zorganizowana i co znajduje się w poszczególnych rozdziałach.
  4. Streszczenie pracy: krótki opis najważniejszych wniosków i osiągnięć pracy.
  5. Wprowadzenie do tematu: krótkie wprowadzenie do głównego zagadnienia pracy i wyjaśnienie, dlaczego jest ono ważne.
  6. Stan literatury: opis tego, co już zostało napisane na temat pracy i jak twoja praca wpisuje się w obecny kontekst naukowy.
  7. Hipotezy badawcze: wyjaśnienie, jakie pytania badawcze postawiłeś sobie w pracy i jakie założenia badawcze zostały postawione.
  8. Metodologia: opis metod, które zostały wykorzystane w pracy, w tym użyte narzędzia badawcze i sposób, w jaki zostały one przeprowadzone.

Tak napisany wstęp pomoże przygotować zakończenie pracy. Przy pisaniu zakończenia warto przeczytać jeszcze raz całą pracę i skupić się na ważnych fragmentach naszej pracy. Na tych, które są istotne z punktu obranej metodologii i opisanych wcześniej hipotez. To wszystko należy ponownie opisać w zakończeniu, ale z tą różnicą, że skupiamy się na tym, co udało nam się udowodnić i na celu, który sobie obraliśmy na początku pisania pracy. Piszemy, czy osiągnęliśmy ten cel. Zakończenie jest podsumowaniem naszej pracy, ale nie powtórzeniem całej jej treści!

Dlatego też istotne jest opisanie tego, co jest kluczowe dla danego tematu. Nie ma sensu jeszcze raz przytaczać fragmentów pracy ani uzupełniać ich innym, nowymi wątkami. Można jedynie nadmienić o innych ciekawych zagadnienia, ale tylko w formie dodatku, ciekawostki. Na przykład można zakończyć tak pracę: „Istnieje wiele ciekawych teorii, które wyjaśniają ten problem, np. teoria X mówiąca o Y, ale na to nie ma tu już miejsca, gdyż moja praca miała na celu ukazanie pewnych aspektów teorii Z.” Dzięki temu zaznaczamy, że temat nie jest do końca wyczerpany i ma jeszcze wiele interesujących zagadnień, o których można porozmawiać na obronie pracy dyplomowej. Można też kontynuować badania – jeśli obroniliśmy właśnie pracę licencjacką, to badania możemy kontynuować w pracy magisterskiej, a gdy przedmiotem obrony była praca magisterska, to w pracy doktorskiej.

Zakończenie pracy magisterskiej powinno zawierać:

  1. Podsumowanie głównych wyników i osiągnięć pracy: krótki opis tego, co udało Ci się ustalić w wyniku badań i jakie wnioski można z nich wyciągnąć.
  2. Odniesienie do hipotez badawczych: wyjaśnienie, w jaki sposób twoje wyniki odpowiadają na pytania badawcze postawione na początku pracy.
  3. Ocena ważności wyników: omówienie znaczenia twoich wyników dla dziedziny badawczej i praktycznych zastosowań.
  4. Wskazanie możliwości dalszych badań: zaproponowanie kierunków dalszych badań, które mogą być podejmowane w przyszłości na podstawie twoich wyników.
  5. Podsumowanie pracy: krótkie podsumowanie całej pracy i wyjaśnienie, jakie osiągnięcia zostały dokonane.
  6. Wnioski: sformułowanie głównych wniosków, jakie można wyciągnąć z twojej pracy.
  7. Podziękowania: podziękowanie osobom, które pomogły Ci w pracy, takim jak twój opiekun naukowy, inni naukowcy lub instytucje, które udostępniły materiały lub pomagały w inny sposób.

Ostatni punkt można umieścić we wstępie, można na osobnej stronie na początku pracy magisterskiej, albo można w ogóle z niego zrezygnować.

Etapy pisania prac

Praca dyplomowa rządzi się ściśle określonymi zasadami jej tworzenia. Jest to praca, która powinna zawierać w sobie wszystkie elementy pracy naukowej. Przygotowanie pracy warto zacząć od sporządzenia planu zawartości poszczególnych działów.

Praca licencjacka/magisterska składa się z następujących elementów:

  • strona tytułowa,
  • spis treści,
  • streszczenie,
  • wstęp,
  • rozdziały i podrozdziały,
  • zakończenie,
  • bibliografia,
  • spisy tabel, wykresów, rysunków,
  • aneks (jeśli jest coś do umieszczenia w aneksie).

Na stronie tytułowej powinny znaleźć się: nazwa uczelni, wydział, instytut i nazwa pracowni, w ramach których piszemy pracę dyplomową. Poniżej imię i nazwisko autora pracy oraz numer indeksu, tytuł pracy i nazwisko promotora, pod którego kierunkiem praca została napisana; miejsce i data obrony. Uczelnie wymagają także załączenie oświadczenia o oryginalności naszej pracy i płyty CD z pracą w wersji elektronicznej.

Spis treści musi zawierać wszystkie elementy pracy – wstęp i zakończenie, rozdziały i podrozdziały, bibliografię, spisy tabel (rysunków/wykresów), a także załączniki np. aneksy do pracy (jeśli zamierzamy dołączyć do niej materiał badawczy).

Wstęp to krótki opis zawartości pracy, to uzasadnienie wyboru tematu, obranych metodologii, bibliografii i narzędzi badawczych. Powinien być on krótki (1-3 strony) i zawierać podstawowe informacje o danym zagadnieniu. I co ciekawe – wstęp, choć umieszczony na początku pracy – pisze się zazwyczaj na końcu, już po napisaniu głównej części pracy.

Główna część pracy to kilka rozdziałów (wraz z podrozdziałami) – warto uporządkować treść pracy według jakiegoś klucza i w ten sposób ustalić kolejność rozdziałów. Istotne jest to, by nie opisywać ważnych rzeczy w ostatnich rozdziałach pracy. Dobra praca dyplomowa powinna mieć co najmniej trzy rozdziały. Pamiętaj przy tym, aby na początku każdego rozdziału pracy licencjackiej lub magisterskiej napisać kilka zdań wstępu na temat opisywanych zagadnień.

Rozdziały powinny mieć po kilkanaście lub więcej stron. Nie należy przesadzać z ilością i pisać bardzo długich rozdziałów (np. po 50 stron). Wyjątkiem mogą tu być prace, gdzie znaczną część zabierają obliczenia, analizy, rysunki techniczne bowiem wówczas pisanie prac i wymagania mogą rządzić się innymi zasadami.

Zakończenie pracy to podsumowanie naszych analiz i wywodów naukowych – podobnie jak wstęp, zakończenie nie powinno być zbyt obszerne. Jest to tylko wyciągniecie wniosków, potwierdzenie (lub nie) naszych hipotez.

Zakończenie pełni funkcję klamry, która ma spinać wszystkie części pracy, warto w nim także nawiązać do wstępu.

Ostatnią częścią pracy licencjackiej/magisterskiej jest bibliografia, w której zamieszczamy wszystkie źródła, z jakich korzystaliśmy (także z Internetu). Bibliografia dzieli się na podmiotową i przedmiotową, ale to od nas zależy, czy zastosujemy taki podział. Ważne jest to, aby przy zapisie bibliograficznym stosować ściśle określone zasady takiego zapisu (podobnie jak przy stosowaniu przypisów). Do bibliografii można także dołączyć aneks, w którym możemy zawrzeć materiały audiowizualne na płycie CD lub np. wyniki naszych badań naukowych.

Na końcu pracy także umieszcza się wykaz wszystkich tabel, rysunków i zdjęć wykorzystanych przy pisaniu pracy.

Przed napisaniem pracy warto zapoznać się z wymogami edytorskimi danej uczelni czy wydziału. Zdarza się, że te zasady różnią się między uczelniami. Takie poznanie wytycznych pozwoli nam na szybsze i poprawne edytowanie pracy i wydrukowanie.