Miesiąc: kwiecień 2020

Jak rozplanować pisanie pracy?

przez

Jeśli mamy do napisania pracę magisterską, to pewne doświadczenia w pisaniu pracy naukowej już mamy, zdobyliśmy je pisząc pracę licencjacką. Wiemy już czego unikać, jakich błędów nie popełniać i pisać pracę powinno być łatwiej. Powinno, ale nie musi – dużo zależy od promotora – jeśli promotorem jest ta sama osoba, to prawie na pewno będzie łatwiej, jednak jeśli nie, to może być trudniej. Nowy promotor może mieć inne wymagania, inne przyzwyczajenia i może okazać się, że to co robiliśmy przy według promotora dobrze wcześniej – teraz może wytykane jako błąd. Może okazać się stekiem bzdur, czy chaotycznych faktów, a nowy promotor uświadomi nam podczas konsultacji, że to co stworzyliśmy jest czystą fantastyką.

Konsultacje przy pisaniu będą z pewnością jednym z najważniejszych etapów tworzenia, mimo wszystko to my sami powinniśmy wiedzieć, że za pisanie kilkudziesięciostronicowego dzieła nie powinno się zabierać bez jakiegokolwiek planu działania. Obszerna praca to nie efekt jaki chcemy uzyskać, jeśli na nią będą się składać wyłącznie cytaty i liczne niedokończone lub chaotyczne wątki. Na plan pracy powinien składać się przede wszystkim spis rozdziałów jakie chcemy zawrzeć w pracy. Nim jednak przejdziemy do formułowania tytułów rozdziałów wraz z promotorem powinniśmy zawęzić temat i sprawdzić jakie kwestie warto jest omówić, a które należy w zupełności pominąć. Prawidłowo sformułowany temat sprawi, że nasza praca naukowa stanie się składnym i wiarygodnym dziełem. Przed zatwierdzeniem tematu powinniśmy także sprawdzić, czy biblioteka jest zaopatrzona w potrzebne nam publikacje, tak by już po zatwierdzeniu nie mieć kłopotu z brakiem odpowiednich pozycji. Rozplanowanie pracy magisterskiej to z początku stworzenie planu działania.

Mało który ze studentów pisze po kolei każdy rozdział, dlatego warto jest już na początku ustalić co będzie stanowiło treść każdego rozdziału. Przed samym rozpoczęciem pisania pracy powinniśmy przejrzeć wszystkie dostępne pozycje biblioteczne i dzięki tym pomocom naukowym stworzyć fiszki, na których w skrócie będziemy streszczać sobie potrzebne fragmenty (oczywiście, możemy to robić w komputerze, a nie na papierze). To na pewno oszczędzi nam czas i trud kilkukrotnego wertowania wielkich tomów. Fiszki to pomysł stary jak świat, ale za każdym razem doskonale się sprawdzający. Poza tymi wskazówkami warto jest sprawić, by tytuły rozdziałów i podrozdziałów nie był zbyt tajemnicze, tak by każdy czytający mógł domyślić się co będzie treścią każdego z nich.

Praca magisterska powinna być przede wszystkim jasna i zrozumiała. Mimo, że tajemnicze tytuły wydają się ciekawe to jednak dla pracy naukowej nie są one wskazane. Podczas organizowania sobie kolejnych rozdziałów warto jest także określić liczbę stron którą chcemy poświęcić na poruszenie kolejnych tematów. Jest to szczególnie ważne w sytuacji kiedy nasz temat omawia kilka wątków, a efektem naszych starań może okazać się zbyt obszerna praca. Należy również przygotowywać pracę opisując jak najwięcej własnymi słowami, tak by uniknąć plagiatu w pracy. Samo pisanie warto także podzielić na prace badawcze i edytorskie, do prac badawczych będzie należało naukowe ujęcie samego tematu i rozwinięcie wszystkich hipotez i wniosków. Do prac edytorskich będzie należało przede wszystkim nadanie pracy odpowiedniego wyglądu. W tym celu trzeba przede wszystkim wyrównać odpowiednio tekst, dobrać odpowiednią interlinię, stworzyć akapity, poprawić przypisy, zaznaczyć cytaty, stworzyć bibliografię, a także aneks.

Każda taka praca wymaga czasu i skupienia, ponieważ nasza praca dyplomowa nie jest skierowana do szuflady. Dobrze rozplanowana praca jest gwarancją pewnego sukcesu.

Pisanie pracy magisterskiej wymaga dużej dyscypliny i planowania. Poniżej kilka kroków, które mogą pomóc w rozplanowaniu pracy:

  1. Znajdź temat. Upewnij się, że temat jest interesujący i możliwy do zrealizowania w ramach pracy magisterskiej.
  2. Zgłoś temat do opiekuna pracy. Upewnij się, że twój promotor jest zadowolony z tematu i ma czas, aby Cię wesprzeć w pracy.
  3. Przygotuj plan pracy. Zorganizuj swoje myśli i ustal, jakie kroki musisz podjąć, aby zrealizować swoją pracę. Możesz użyć mapy myśli lub listy punktów, aby to zrobić.
  4. Przeprowadź badania. Znajdź odpowiednie źródła i przeprowadź wymagane badania.
  5. Skoncentruj się na jednym rozdziale naraz i upewnij się, że każdy rozdział jest spójny i zawiera wszystkie niezbędne informacje.
  6. Zweryfikuj swoją pracę. Upewnij się, że praca jest zgodna z założeniami, ma spójną strukturę i jest poprawnie napisana pod względem stylistycznym i gramatycznym. Możesz też poprosić kogoś o sprawdzenie pracy przed oddaniem promotorowi.
  7. Przygotuj się do obrony. Przejrzyj swoją pracę i przygotuj się do odpowiedzi na pytania zadawane podczas obrony.

Pamiętaj, że pisanie pracy magisterskiej to proces, który wymaga czasu i cierpliwości. Ważne jest, aby podejść do niego systematycznie i skupić się na jednym kroku naraz.

Przygotowanie bibliografii

przez

Bibliografia to spis wszystkich książek, artykułów, opracowań, z których korzystaliśmy podczas pisania pracy dyplomowej. Dobrze przygotowana bibliografia to prawdziwa skarbnica wiedzy.

Bibliografia to swoisty wykaz publikacji, które pomogły nam w pisaniu, ale i też poszerzyły i ugruntowały naszą wiedzę z danej dziedziny. Dlatego tak ważne jest dobre opracowanie bibliografii, która jest kluczem do sukcesu na egzaminie dyplomowym. Pytanie o przeczytane książki i zebrany materiał pada zawsze na egzaminie. W takiej sytuacja jest obowiązkowo wymagana od nas znajomość nie tylko podstawowych zagadnień, ale także znajomość literatury przedmiotu z dziedziny, z której piszemy pracę.

Bibliografię najlepiej przygotować po selekcji materiału i po napisaniu pracy – wtedy łatwiej określić, jakie publikacje już mamy i czy brakuje nam jeszcze czegoś. Bardzo często się zdarza, że po napisaniu pracy stwierdzamy, że do naszej bibliografii przydałyby się jeszcze jakieś inne publikacje, których nie przeczytaliśmy, a mogłyby one w pewien sposób uzupełnić i rozszerzyć naszą pracę o ciekawe zagadnienia. Nic straconego, gdyż i dla nich jest miejsce w bibliografii, ale o tym poniżej.

Ale zacznijmy od początku – bibliografia to kompletny spis wszystkich publikacji wykorzystanych w pracy pisemnej – także w wersji elektronicznej jak np. strony www oraz w wersji audiowizualnej (najczęściej materiał audio-video zamieszcza się na płycie CD lub DVD jako załącznik do pracy, który także trzeba opisać w bibliografii). Zasady opisu bibliograficznego nie są trudne, podstawowa zasada to trzymanie się raz obranych reguł – gdy wybieramy dany rodzaj opisu bibliograficznego, to musimy być konsekwentni w jego stosowaniu w całej naszej bibliografii, ale także w przypisach. Informacje o dokładnym opisie bibliograficznym można znaleźć na stronach bibliotek, a także w słowniku języka polskiego.

Ważne jest także to by podzielić bibliografię na podmiotową i przedmiotową (zwłaszcza gdy piszemy pracę z nauk humanistycznych, a w szczególności z literatury). W skrócie oznacza to podział na książki danego autora i książki na temat twórczości tegoż autora (czyli wszelakie recenzje, opracowania, eseje napisane przez innych badaczy). Taki podział bardzo ułatwia przeglądanie bibliografii, sprawia, że jest ona bardziej przejrzysta i jasno zaznacza, jakie książki są tematycznie związane z pracą, a jakie są dziełami danego autora.

Bibliografię należy sporządzić w porządku alfabetycznym, a nie w kolejności występowania cytowanych dzieł w pracy! Należy pamiętać, że w bibliografii nazwisko autora danej publikacji umieszcza się na początku, a za nim inicjał imienia. Dalej pełny tytuł, wydawnictwo, miasto i rok wydania (czasami nazwa wydawnictwa nie jest wymagana – wszystko zależy od obranego sposobu przygotowywania opisu bibliograficznego).

Jedną z opcji przygotowania bibliografii przedmiotowej jest jej podział na poszczególne rozdziały pisanej pracy – tak napisany spis literatury jest przydatny, gdy mamy dużo materiału i umieszczenie go w jednym spisie może spowodować chaos informacyjny. W tym przypadku sprawdza się właśnie wyżej wymieniony podział.

Jak już było wcześniej wspomniane, w bibliografii można umieścić lektury, których się nie cytowało, ale przeczytało i wywarły na nas wpływ w procesie pisania pracy – warto zaznaczyć, że te pozycje są uzupełnieniem naszej pracy. Zasady tworzenia tej bibliografii są takie same, jak w przypadku tworzenia bibliografii podmiotowej i przedmiotowej, z tą różnicą, ze oznaczamy ją tytułem „bibliografia uzupełniająca”.

Pamiętaj – dobrze przygotowana bibliografia to połowa sukcesu, ale nic nie zastąpi uczciwego przeczytania wymienionych w pracy publikacji.

Pisanie wstępu i zakończenia

przez

Wstęp i zakończenie pracy to dwa ważne elementy, które ją spajają. To swego rodzaju klamra, która łączy wszystkie części pracy i nadaje im sens.

Wśród przyszłych magistrów krąży taka zasada, że wstęp i zakończenie pisze się po napisaniu całej pracy – i jest to prawda, bo mając ogląd na całą pracę łatwiej jest napisać podsumowanie. Ta metoda jest dość powszechnie stosowana i jeżeli chodzi o pisanie prac to sprawdza się całkiem dobrze.

Od czego zacząć? Nieważne czy masz już napisaną pracę czy nie, zastanów się, jaki jest cel tej pracy. Co ona ma pokazać, co udowodnić, opisać? Jaki jest jej temat, jaka dziedzina. Wstęp jest szczególnie istotny, gdyż to on robi tzw. pierwsze wrażenie – dobrze napisany wstęp zapowiada ciekawą i dobrze napisaną pracę. Źle napisany wstęp może zniechęcić do dalszego czytania, a tego nie chce żaden student idący na obronę pracy magisterskiej. Część osób czyta tylko wstęp – jeśli jest dobrze napisany, to może zerkną dalej – jeśli źle, to mała na to szansa.

Przed napisaniem czegokolwiek warto przygotować sobie plan pracy – rozpisać wszystko na etapy, przygotować materiał, a przede wszystkim mieć wizję tej pracy. Należy zwrócić uwagę, że to, co napiszesz we wstępie, musi mieć odzwierciedlenie w następnych rozdziałach. Niedopuszczalne jest opisanie zagadnień, które w ogóle nie pojawią się w pracy – je można opisać w zakończeniu, jako uzupełnienie tematu naszej pracy. We wstępie pracy magisterskiej czy licencjackiej należy scharakteryzować dokładnie temat, uściślić go, jeśli tego wymaga, opisać cel i zakres pracy.

Warto też pokrótce przedstawić zastosowaną metodologię i uzasadnić jej wybór. Tak samo jak narzędzia badawcze (np. ankiety, sondy, badania fokusowe, itp.). Bardzo często obrana metodologia warunkuje zakres tematyczny naszej pracy – nie wszystkie metody pasują do danego zagadnienia. Zawartość pracy należy przedstawić w skróconej formie – bez rozpisywania się, bez szczegółów, bez zbędnych opisów. Na to jest miejsce w kolejnych rozdziałach. Pamiętaj, że wstęp ma być krótki – kilka stron. Dokładne opisywanie problemów badawczych należy zostawić na później. We wstępie można też przedstawić tezy/hipotezy, które się bada i sprawdza ich trafność.

Wstęp pracy magisterskiej powinien zawierać następujące elementy (w zależności od tematyki pracy nie wszystkie one będą obowiązkowa):

  1. Cel pracy: wyjaśnienie, dlaczego praca została napisana i co chce osiągnąć jej autor.
  2. Zakres pracy: informacja o tym, jakie zagadnienia zostaną poruszone w pracy i jaki jest jej obszar badawczy.
  3. Strukturę pracy: krótki opis tego, jak praca jest zorganizowana i co znajduje się w poszczególnych rozdziałach.
  4. Streszczenie pracy: krótki opis najważniejszych wniosków i osiągnięć pracy.
  5. Wprowadzenie do tematu: krótkie wprowadzenie do głównego zagadnienia pracy i wyjaśnienie, dlaczego jest ono ważne.
  6. Stan literatury: opis tego, co już zostało napisane na temat pracy i jak twoja praca wpisuje się w obecny kontekst naukowy.
  7. Hipotezy badawcze: wyjaśnienie, jakie pytania badawcze postawiłeś sobie w pracy i jakie założenia badawcze zostały postawione.
  8. Metodologia: opis metod, które zostały wykorzystane w pracy, w tym użyte narzędzia badawcze i sposób, w jaki zostały one przeprowadzone.

Tak napisany wstęp pomoże przygotować zakończenie pracy. Przy pisaniu zakończenia warto przeczytać jeszcze raz całą pracę i skupić się na ważnych fragmentach naszej pracy. Na tych, które są istotne z punktu obranej metodologii i opisanych wcześniej hipotez. To wszystko należy ponownie opisać w zakończeniu, ale z tą różnicą, że skupiamy się na tym, co udało nam się udowodnić i na celu, który sobie obraliśmy na początku pisania pracy. Piszemy, czy osiągnęliśmy ten cel. Zakończenie jest podsumowaniem naszej pracy, ale nie powtórzeniem całej jej treści!

Dlatego też istotne jest opisanie tego, co jest kluczowe dla danego tematu. Nie ma sensu jeszcze raz przytaczać fragmentów pracy ani uzupełniać ich innym, nowymi wątkami. Można jedynie nadmienić o innych ciekawych zagadnienia, ale tylko w formie dodatku, ciekawostki. Na przykład można zakończyć tak pracę: „Istnieje wiele ciekawych teorii, które wyjaśniają ten problem, np. teoria X mówiąca o Y, ale na to nie ma tu już miejsca, gdyż moja praca miała na celu ukazanie pewnych aspektów teorii Z.” Dzięki temu zaznaczamy, że temat nie jest do końca wyczerpany i ma jeszcze wiele interesujących zagadnień, o których można porozmawiać na obronie pracy dyplomowej. Można też kontynuować badania – jeśli obroniliśmy właśnie pracę licencjacką, to badania możemy kontynuować w pracy magisterskiej, a gdy przedmiotem obrony była praca magisterska, to w pracy doktorskiej.

Zakończenie pracy magisterskiej powinno zawierać:

  1. Podsumowanie głównych wyników i osiągnięć pracy: krótki opis tego, co udało Ci się ustalić w wyniku badań i jakie wnioski można z nich wyciągnąć.
  2. Odniesienie do hipotez badawczych: wyjaśnienie, w jaki sposób twoje wyniki odpowiadają na pytania badawcze postawione na początku pracy.
  3. Ocena ważności wyników: omówienie znaczenia twoich wyników dla dziedziny badawczej i praktycznych zastosowań.
  4. Wskazanie możliwości dalszych badań: zaproponowanie kierunków dalszych badań, które mogą być podejmowane w przyszłości na podstawie twoich wyników.
  5. Podsumowanie pracy: krótkie podsumowanie całej pracy i wyjaśnienie, jakie osiągnięcia zostały dokonane.
  6. Wnioski: sformułowanie głównych wniosków, jakie można wyciągnąć z twojej pracy.
  7. Podziękowania: podziękowanie osobom, które pomogły Ci w pracy, takim jak twój opiekun naukowy, inni naukowcy lub instytucje, które udostępniły materiały lub pomagały w inny sposób.

Ostatni punkt można umieścić we wstępie, można na osobnej stronie na początku pracy magisterskiej, albo można w ogóle z niego zrezygnować.

Etapy pisania prac

przez

Praca dyplomowa rządzi się ściśle określonymi zasadami jej tworzenia. Jest to praca, która powinna zawierać w sobie wszystkie elementy pracy naukowej. Przygotowanie pracy warto zacząć od sporządzenia planu zawartości poszczególnych działów.

Praca licencjacka/magisterska składa się z następujących elementów:

  • strona tytułowa,
  • spis treści,
  • streszczenie,
  • wstęp,
  • rozdziały i podrozdziały,
  • zakończenie,
  • bibliografia,
  • spisy tabel, wykresów, rysunków,
  • aneks (jeśli jest coś do umieszczenia w aneksie).

Na stronie tytułowej powinny znaleźć się: nazwa uczelni, wydział, instytut i nazwa pracowni, w ramach których piszemy pracę dyplomową. Poniżej imię i nazwisko autora pracy oraz numer indeksu, tytuł pracy i nazwisko promotora, pod którego kierunkiem praca została napisana; miejsce i data obrony. Uczelnie wymagają także załączenie oświadczenia o oryginalności naszej pracy i płyty CD z pracą w wersji elektronicznej.

Spis treści musi zawierać wszystkie elementy pracy – wstęp i zakończenie, rozdziały i podrozdziały, bibliografię, spisy tabel (rysunków/wykresów), a także załączniki np. aneksy do pracy (jeśli zamierzamy dołączyć do niej materiał badawczy).

Wstęp to krótki opis zawartości pracy, to uzasadnienie wyboru tematu, obranych metodologii, bibliografii i narzędzi badawczych. Powinien być on krótki (1-3 strony) i zawierać podstawowe informacje o danym zagadnieniu. I co ciekawe – wstęp, choć umieszczony na początku pracy – pisze się zazwyczaj na końcu, już po napisaniu głównej części pracy.

Główna część pracy to kilka rozdziałów (wraz z podrozdziałami) – warto uporządkować treść pracy według jakiegoś klucza i w ten sposób ustalić kolejność rozdziałów. Istotne jest to, by nie opisywać ważnych rzeczy w ostatnich rozdziałach pracy. Dobra praca dyplomowa powinna mieć co najmniej trzy rozdziały. Pamiętaj przy tym, aby na początku każdego rozdziału pracy licencjackiej lub magisterskiej napisać kilka zdań wstępu na temat opisywanych zagadnień.

Rozdziały powinny mieć po kilkanaście lub więcej stron. Nie należy przesadzać z ilością i pisać bardzo długich rozdziałów (np. po 50 stron). Wyjątkiem mogą tu być prace, gdzie znaczną część zabierają obliczenia, analizy, rysunki techniczne bowiem wówczas pisanie prac i wymagania mogą rządzić się innymi zasadami.

Zakończenie pracy to podsumowanie naszych analiz i wywodów naukowych – podobnie jak wstęp, zakończenie nie powinno być zbyt obszerne. Jest to tylko wyciągniecie wniosków, potwierdzenie (lub nie) naszych hipotez.

Zakończenie pełni funkcję klamry, która ma spinać wszystkie części pracy, warto w nim także nawiązać do wstępu.

Ostatnią częścią pracy licencjackiej/magisterskiej jest bibliografia, w której zamieszczamy wszystkie źródła, z jakich korzystaliśmy (także z Internetu). Bibliografia dzieli się na podmiotową i przedmiotową, ale to od nas zależy, czy zastosujemy taki podział. Ważne jest to, aby przy zapisie bibliograficznym stosować ściśle określone zasady takiego zapisu (podobnie jak przy stosowaniu przypisów). Do bibliografii można także dołączyć aneks, w którym możemy zawrzeć materiały audiowizualne na płycie CD lub np. wyniki naszych badań naukowych.

Na końcu pracy także umieszcza się wykaz wszystkich tabel, rysunków i zdjęć wykorzystanych przy pisaniu pracy.

Przed napisaniem pracy warto zapoznać się z wymogami edytorskimi danej uczelni czy wydziału. Zdarza się, że te zasady różnią się między uczelniami. Takie poznanie wytycznych pozwoli nam na szybsze i poprawne edytowanie pracy i wydrukowanie.

Czy mind mapping jest pomocny w pisaniu pracy?

przez

Mind mapping lub technika tworzenia map myśli jest sposobem tworzenia kreatywnych, szybkich notatek oraz uczenia się na ich podstawie stworzoną przez Tonego Buzana, który odkrył fakt, iż standardowe notatki, są tworzone niezgodnie z zasadami działania naszego mózgu. Dlatego tak dużo czasu zajmuje większości ludzi opanowanie nowego materiału lub stworzenie na jego podstawie bardziej syntetycznej formy.

U podstaw braku tej cennej umiejętności leży wdrażany nam od najmłodszych lat szkolnych system linearnego zapisywania oraz zapamiętywania treści. Powoduje on między innymi nieumiejętność określenia najistotniejszych informacji w poznawanym materiale, a w konsekwencji wolniejszą pracę i naukę. W myśl zasady “bo wszystko może się przecież przydać lub o wszystko mogą mnie zapytać”.

Studenci piszący prace licencjackie czy prace magisterskie już w trakcie przygotowań do pisania pracy, zbierania materiału, projektowania układu pracy oraz samego pisania mogą w znaczącym stopniu przyspieszyć swoje działania używając techniki mind mappingu, czyli map myśli.

Zadając sobie pytanie, czy rzeczywiście warto ich używać, można przytoczyć kilka faktów na temat mind mappingu:

  • nielinearne notowanie jest zgodne z funkcjonowaniem naszego mózgu oraz przekazywania, magazynowania i przywoływania informacji w nim zapisanych,
  • notując nielinearnie korzystasz z obu półkul mózgowych, lewej logicznej oraz prawej holistycznej odpowiedzialnej za kreatywność,
  • notatki robimy z minimalnym nakładem pracy wybierając z materiału rzeczy naprawdę ważne,
  • mapa myśli jest tworem bardzo indywidualnym, gdyż stosujemy do jej tworzenia różne słowa, symbole, rysunki, kolory co powoduje, że materiał jest dla nas bardziej atrakcyjny i łatwiejszy do przypomnienia,
  • notowanie nielinearne zwiększa naszą koncentrację, a ponadto sprzyja jednoczesnemu zapamiętywaniu nowego materiału w trakcie tworzenia mapy,
  • rozwijamy swoją kreatywność dzięki stosowaniu różnych skojarzeń, często zabawnych, przyjemnych rzeczy uczymy się chętniej,
  • używamy wielu zmysłów w akcie tworzenia i zapamiętywania, mind mapingu.

Jak zacząć stosowanie map myśli?

  1. Pamiętaj, że dana definicja w mapie myśli będzie zapisana w formie jej syntetycznej parafrazy lub słowa klucza. To znaczy bardzo oszczędnie i skrótowo. Musisz najpierw zrozumieć daną definicję, by wybrać kluczowe słowo/a lub reprezentację ich w formie znaków, symboli, kolorów, jakie umieścisz na swojej mapie.
  2. Przestrzegaj porządku, zacznij od ogółu np. pojęcia marketing i dąż do szczegółu zamieszczając na poszczególnych gałęziach twojej mapy elementy składowe wchodzące w skład głównego zagadnienia.
  3. Przygotuj sobie dużą, czystą kartkę np. A4, ułóż ją horyzontalnie, a na jej środku napisz kluczowe słowo, będące tematem Twojej notatki. Od niego poprowadź, najlepiej różnokolorowe grube linie, na których umieszczasz kluczowe dla tematu notatki kwestie, zachowaj kolejność, porządek, żebyś potem wiedział o co Ci chodziło. Od głównych linii utwórz rozgałęzienia z kolejnymi najważniejszymi informacjami.
  4. W pracy używaj wielu zmysłów i stosownych do tego graficznych środków wyrazu, które mogą zastąpić wiele słów.
  5. Zanim skończysz tworzenie mapy upewnij się, czy czegoś Ci w niej nie brakuje oraz, co najważniejsze, czy rozumiesz swoją notatkę.
  6. Ćwicz, ćwicz i raz jeszcze ćwicz. Nie wychodzi? To zrozumiałe. Nie potrafisz wybrać i zapisać najważniejszych rzeczy? To zrozumiałe. Bo nikt Cię nigdy tego nie uczył. Bo nikt kto np. ćwiczy salto w tył za pierwszym razem nie robi go idealnie lub w ogóle. Musisz ćwiczyć, wprawiać się w nowej dyscyplinie, tak też osiągniesz biegłość w ich konstruowaniu.